Διαβάστε όσα είπε στο Global Pack Insights η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Θεοφανία Τσιρώνη, η οποία έχει να επιδείξει πολύπλευρο ερευνητικό έργο.
Συνέντευξη: Κυριακή Μουστακίδου
Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με το έργο που γίνεται στο Εργαστήριο Μηχανικής και Επεξεργασίας Τροφίμων του ΓΠΑ γύρω από τη συσκευασία τροφίμων. Πού δίνετε μεγαλύτερη βάση ερευνητικά και ποιες είναι ορισμένες από τις καινοτομίες που έχετε αναπτύξει; Μπορείτε να μας περιγράψετε τι σημαίνει έξυπνη και ενεργή συσκευασία;
Tο Εργαστήριο Μηχανικής και Επεξεργασίας Τροφίμων του ΓΠΑ συμμετέχει σε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων ευρωπαϊκών και εθνικών αλλά και απευθείας χρηματοδοτούμενων από τη βιομηχανία σχετικά με την ανάπτυξη και χρήση βιώσιμης συσκευασίας στα τρόφιμα με απώτερο στόχο την επέκταση του χρόνου ζωής των συσκευασμένων τροφίμων. Αναπτύσσονται επίσης βιοδιεργασίες για την χρήση παράπλευρων ρευμάτων της βιομηχανίας τροφίμων και την αξιοποίηση αποβλήτων που προκύπτουν από αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων για τη βιώσιμη παραγωγή βιοπολυμερών και τη χρήση τους ως εναλλακτικά υλικά συσκευασίας τροφίμων. Μελετάμε τα ενδεχόμενα μείωσης του υλικού συσκευασίας, τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών και τη χρήση γενικότερα υλικών και συστημάτων συσκευασίας με την απαραίτητη προστατευτική δράση για τα τρόφιμα αλλά παράλληλα με χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Επιπλέον, εστιάζουμε στην ανάπτυξη και αξιολόγηση ενεργών συστημάτων συσκευασίας, αξιοποιώντας συχνά φυσικά βιοδραστικά συστατικά που ενσωματώνονται στα υλικά συσκευασίας. Αυτές οι ενεργές συσκευασίες έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν στο περιβάλλον του τροφίμου, για παράδειγμα, επιβραδύνοντας την οξείδωση ή αναστέλλοντας την ανάπτυξη μικροοργανισμών, χωρίς την ανάγκη προσθήκης χημικών συντηρητικών στο ίδιο το προϊόν. Παράλληλα, αναπτύσσουμε έξυπνες συσκευασίες που ενσωματώνουν δείκτες που παρέχουν οπτική πληροφόρηση για το επίπεδο της ποιότητας του τροφίμου, διευκολύνοντας τόσο την εφοδιαστική αλυσίδα όσο και τον καταναλωτή να εντοπίσουν ενδεχόμενη αλλοίωση ή κακή διαχείριση του προϊόντος. Καινοτομίες μας περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη έξυπνων δεικτών φρεσκότητας που βρίσκουν εφαρμογή σε ευαλλοίωτα τρόφιμα όπως τα ιχθυηρά, τη χρήση ενεργών επικαλύψεων σε τρόφιμα ή υλικά συσκευασίας και την αξιολόγηση βιοαποικοδομήσιμων υλικών συσκευασίας από ανανεώσιμες πηγές.
Από τον Ιούλιο του 2025, έχω την τιμή να συντονίζω το νέο τετραετές ερευνητικό έργο AQUAPACK (MSCA Staff Exchanges 2023), το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του προγράμματος Horizon Europe. Το έργο συγκεντρώνει 15 εταίρους από 9 χώρες, με στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων, βιοαποδομήσιμων και ενεργών υλικών συσκευασίας από θαλάσσια βιομάζα και υποπροϊόντα αλιευμάτων. Σκοπός μας είναι η ενίσχυση της ασφάλειας και της διατηρησιμότητας των συσκευασμένων προϊόντων, συμβάλλοντας παράλληλα στη μείωση της σπατάλης τροφίμων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της συσκευασίας, στηρίζοντας την πράσινη μετάβαση του αγροδιατροφικού τομέα.
Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες τομές διεθνώς που αλλάζουν το τοπίο στη συσκευασία τροφίμων;
Tα τελευταία χρόνια έχουμε κληθεί να προσαρμοστούμε στις σύγχρονες νομοθετικές ρυθμίσεις αναφορικά με τη μείωση της επίπτωσης των πλαστικών στο περιβάλλον, οι οποίες καθιστούν επιτακτική τη σταδιακή αντικατάσταση των συμβατικών πλαστικών με εναλλακτικά υλικά, φιλικά στο περιβάλλον και την υγεία των πολιτών. Αυτό φυσικά αφορά και τη συσκευασία των τροφίμων. Εναλλακτικά υλικά όπως τα βιοπολυμερή θεωρούνται ιδιαίτερα υποσχόμενα υλικά για χρήση στη συσκευασία. Στις μέρες μας διεξάγεται σημαντική έρευνα με στόχο τη βελτίωση των ιδιοτήτων και της λειτουργικότητας των υλικών συσκευασίας από βιοπολυμερή, αν και η εμπορική χρήση αυτών των υλικών στη συσκευασία τροφίμων εξακολουθεί να είναι σχετικά περιορισμένη. Οι κυριότεροι περιορισμοί αφορούν ορισμένες ιδιότητες των υλικών αυτών, όπως ευθραυστότητα, χαμηλή θερμοκρασία μορφοποίησης, χαμηλή αντοχή σε μηχανικές καταπονήσεις, δυσκολία στην επεξεργασία τους και το σχετικά υψηλό κόστος παραγωγής τους.
Σε κάθε περίπτωση η κύρια πρόκληση είναι να μειώσουμε τη χρήση πλαστικού και συνεπώς τα απορρίμματα της συσκευασίας σε τέτοιο βαθμό που δε θα περιοριστεί η προστασία που παρέχει η συσκευασία στο τρόφιμο και συνεπώς να μην μειώσουμε το χρόνο ζωής του συσκευασμένου τροφίμου, προκειμένου να περιοριστεί το πρόβλημα της απόρριψης των πλαστικών χωρίς να αυξηθεί η σπατάλη και η απώλεια των τροφίμων.
Στην εγχώρια πραγματικότητα, ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις γύρω από τη συσκευασία που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις τροφίμων και πώς μπορεί το Πανεπιστήμιο να τους προσφέρει λύσεις και διεξόδους και να συνεργαστεί μαζί τους;
Στην ελληνική πραγματικότητα, οι επιχειρήσεις τροφίμων καλούνται να ανταποκριθούν σε σημαντικές προκλήσεις που σχετίζονται με τη συσκευασία, όπως η συμμόρφωση με τις νέες ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για τα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα, η ανάγκη μετάβασης σε πιο βιώσιμες λύσεις (π.χ. ανακυκλώσιμα ή βιοδιασπώμενα υλικά) και η πίεση για μείωση της χρήσης πλαστικών μίας χρήσης.
Επιπλέον, υπάρχουν προκλήσεις τεχνολογικής φύσεως, όπως η ένταξη ενεργών ή έξυπνων υλικών συσκευασίας για την ενίσχυση της ασφάλειας και της ποιότητας των τροφίμων, καθώς και η διατήρηση της διάρκειας ζωής των προϊόντων χωρίς επιβάρυνση του κόστους ή της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Το Πανεπιστήμιο, και ειδικότερα τα εξειδικευμένα εργαστήρια σε τρόφιμα και υλικά συσκευασίας, μπορεί να λειτουργήσει ως κρίσιμος σύμμαχος, προσφέροντας εφαρμοσμένη έρευνα, πιλοτική ανάπτυξη και τεχνική κατάρτιση. Μέσα από ερευνητικά έργα, πτυχιακές ή διδακτορικές έρευνες, εκπαιδευτικά σεμινάρια και προγράμματα συνεργασίας με ΜΜΕ, μπορεί να δοκιμαστούν καινοτόμα υλικά και τεχνολογίες, να αξιολογηθεί η καταλληλότητά τους σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, αλλά και να υποστηριχθεί η βιώσιμη μετάβαση με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε επιχείρησης. Έτσι, το Πανεπιστήμιο λειτουργεί όχι μόνο ως φορέας γνώσης, αλλά και ως καταλύτης μεταφοράς τεχνολογίας και καινοτομίας στην ελληνική βιομηχανία τροφίμων.
Τι σημαίνει στην πράξη Βιώσιμη Συσκευασία και πώς αυτή συμβάλλει συνολικά στη διατήρηση της ποιότητας των τροφίμων;
Στην πράξη, βιώσιμη συσκευασία είναι η επιλογή και χρήση υλικών και τεχνολογιών που εξασφαλίζουν την προστασία και διατήρηση της ποιότητας των τροφίμων, ενώ ταυτόχρονα ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή έως τη διάθεση ή την ανακύκλωση. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση ανακυκλώσιμων, βιοδιασπώμενων ή βιολογικής βάσης υλικών, τη μείωση του όγκου και του βάρους της συσκευασίας, την αποφυγή περιττών πολυστρωματικών δομών που δυσκολεύουν την ανακύκλωση, καθώς και την υιοθέτηση τεχνολογιών που παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των προϊόντων.
Η βιώσιμη συσκευασία συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των απωλειών και της σπατάλης τροφίμων, περιορίζοντας τη ποιοτική υποβάθμιση των τροφίμων κατά τη συντήρηση, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζει ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύει τη συνολική βιωσιμότητα του συστήματος τροφίμων, εξοικονομεί πόρους, όπως ενέργεια και πρώτες ύλες, και συνδράμει στην περιβαλλοντική προστασία χωρίς να θυσιάζει την ασφάλεια ή την ποιότητα του τροφίμου.
Αναζητούνται διαρκώς τρόποι και λύσεις ώστε να εξαλειφθεί η χρήση πλαστικού στις συσκευασίες. Υπάρχει τελικά εύκολη απάντηση σε αυτόν τον γρίφο σχετικά με το ποιο υλικό θα μπορούσε να είναι το νέο πλαστικό;
Δεν υπάρχει μία εύκολη ή μονοσήμαντη απάντηση στο ερώτημα ποιο υλικό μπορεί να αντικαταστήσει το πλαστικό στις συσκευασίες τροφίμων, καθώς πρόκειται για μια σύνθετη πρόκληση που εμπλέκει τεχνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά και νομοθετικά ζητήματα. Το πλαστικό προσφέρει μοναδικά πλεονεκτήματα, όπως φραγμούς σε αέρια και υγρασία, ευελιξία και χαμηλό κόστος που δύσκολα αναπληρώνονται συνολικά από ένα μόνο εναλλακτικό υλικό.
Η διεθνής έρευνα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη βιοαποικοδομήσιμων ή και εδώδιμων υλικών συσκευασίας, που μπορούν να ενσωματώνουν βιοενεργά συστατικά, προσδίδοντας αντιμικροβιακή ή αντιοξειδωτική δράση στο δομικό τους πλέγμα. Αυτή η προσέγγιση της ενεργής συσκευασίας είναι εξαιρετικά επίκαιρη, καθώς ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα ελάχιστης επεξεργασίας, διατηρώντας την ποιότητα και τη διατηρησιμότητά τους σε βαθμό που να επιτρέπει τη διακίνηση και κατανάλωσή τους χωρίς απώλειες
Παράλληλα, υλικά όπως το χαρτί, τα βιοπολυμερή και οι σύνθετες λύσεις με φυσικές επικαλύψεις αποτελούν υποψήφιες εναλλακτικές, εφόσον ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του εκάστοτε τροφίμου. Είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι η επιλογή του κατάλληλου υλικού συσκευασίας δεν μπορεί να είναι οριζόντια, αλλά πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε τροφίμου: τη φυσικοχημική του σύσταση, την ευαισθησία του στην οξείδωση ή την υγρασία, τη θερμοκρασία αποθήκευσης αλλά και τις απαιτήσεις διακίνησης και εμπορικού χρόνου ζωής. Συνεπώς, η λύση δεν βρίσκεται στην πλήρη αντικατάσταση του πλαστικού, αλλά στη στοχευμένη, υπεύθυνη και καινοτόμα χρήση υλικών που συνδυάζουν λειτουργικότητα, ασφάλεια, περιβαλλοντική συμβατότητα και εξειδίκευση ανά περίπτωση, μέσα στη λογική της κυκλικής οικονομίας.
Πιστεύετε ότι η βιομηχανία τροφίμων στην Ελλάδα μπορεί να βρει την χρυσή τομή ανάμεσα στο κόστος, την ασφάλεια και την περιβαλλοντική συμμόρφωση στη συσκευασία;
Η ελληνική βιομηχανία τροφίμων, αν και αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως το αυξημένο κόστος πρώτων υλών, οι περιορισμοί των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, διαθέτει τις δυνατότητες να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στο κόστος, την ασφάλεια και την περιβαλλοντική συμμόρφωση στη συσκευασία. Ο δρόμος προς αυτήν την ισορροπία περνά μέσα από στοχευμένες επενδύσεις σε καινοτόμα, βιώσιμα υλικά, τεχνολογίες αλλά και μέσα από συνεργασίες με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, που μπορούν να προσφέρουν επιστημονική τεκμηρίωση και εξατομικευμένες λύσεις χαμηλότερου κόστους.
Παράλληλα, η συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις για ανακυκλωσιμότητα, μείωση πλαστικών και ενσωμάτωση βιώσιμων πρακτικών, δεν αποτελεί πλέον μόνο νομική υποχρέωση αλλά και ευκαιρία διαφοροποίησης και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές.
Με τη σωστή στρατηγική, αξιοποίηση εργαλείων υποστήριξης (όπως ερευνητικά προγράμματα ή Πράσινης Μετάβασης) και ενίσχυση της καταναλωτικής εκπαίδευσης, η ελληνική βιομηχανία μπορεί να μετατρέψει τις προκλήσεις της συσκευασίας σε πλεονέκτημα.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδια του Εργαστηρίου και τα δικά σας σχέδια αναφορικά με το ερευνητικό & επαγγελματικό πεδίο στο οποίο βρίσκεστε;
Τα επόμενα σχέδια του Εργαστηρίου μας επικεντρώνονται στην ανάπτυξη και αξιολόγηση καινοτόμων υλικών συσκευασίας τροφίμων που να ανταποκρίνονται τόσο στις απαιτήσεις ασφάλειας και ποιότητας όσο και στις αρχές της βιωσιμότητας και της κυκλικής οικονομίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μελέτη βιοπολυμερών, ενεργών και έξυπνων συστημάτων συσκευασίας, αλλά και στη χρήση πρώτων υλών από αγροδιατροφικά παραπροϊόντα, στο πλαίσιο της αξιοποίησης αποβλήτων με υψηλή προστιθέμενη αξία.
Παράλληλα, στόχος μας είναι η ενίσχυση της διασύνδεσης με τη βιομηχανία τροφίμων μέσω εφαρμοσμένων ερευνητικών έργων και πιλοτικών εφαρμογών σε συνεργασία με επιχειρήσεις. Σε προσωπικό επίπεδο, τα σχέδια περιλαμβάνουν την περαιτέρω εμβάθυνση στον τομέα της βιώσιμης συσκευασίας, με έμφαση στην ασφάλεια υλικών που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα και στις επιπτώσεις τους στη διατηρησιμότητα των προϊόντων.
Επιπλέον, επιδιώκουμε την ενίσχυση διεθνών συνεργασιών και τη συμμετοχή σε διεπιστημονικά έργα που συνδέουν την επιστήμη τροφίμων με την τεχνολογία υλικών και την περιβαλλοντική πολιτική. Στόχος είναι η παραγωγή γνώσης που όχι μόνο προωθεί την επιστήμη, αλλά και βρίσκει πρακτική εφαρμογή στην αγορά, συμβάλλοντας σε ένα πιο βιώσιμο και ασφαλές διατροφικό σύστημα.